دلایل ضعف اعتبار جهانی «ساخت ایران»

سیدمحمدحسن سیدزاده: براساس آخرین رتبه‌بندی محبوبیت و اعتبار بین‌المللی شاخص ساخت کشور، برچسب «ساخت ایران» به ترتیب در پاکستان، ویتنام، بحرین، چین و هندوستان از بیشترین محبوبیت و اعتبار برخوردار است.

برچسب ساخت جزو هویت ملی تولید هر کشور به شمار می‌رود که دیدگاه مردم جامعه و مردم کشورهای دیگر نسبت به این برچسب به تولید آن کشور هویت و اعتبار می‌بخشد. در این میان عوامل زیادی در هویت‌بخشی به اعتبار و محبوبیت تولید یک کشور نقش دارند که می‌توان به قیمت، کیفیت، اصالت، فناوری و… اشاره کرد. در آخرین رتبه‌بندی انجام‌شده برچسب ساخت ایران از میان ۴۹ کشور و اتحادیه اروپا رتبه پنجاهم را به خود اختصاص داده است.

۱۰ معیار رتبه‌بندی برچسب ساخت
شاخص «ساخت کشور» براساس نظرسنجی از کشورهای مختلف رتبه‌بندی می‌شود به همین دلیل فارغ از میزان صادرات و نوع محصولات این رتبه‌بندی نشان از باور آن ملت‌ها به برند یک کشور دارد.
با توجه به اهمیت برچسب «ساخت کشور» مرجع آماری «STATISTA» برای نخستین‌بار در دوره سال ۹۶-۹۵ کشورها را براساس شاخص اعتبار«ساخت کشور» رتبه‌بندی کرده است. این رتبه‌بندی برمبنای۱۰ معیار کیفیت، استانداردهای ایمنی، قیمت، منحصر به فرد بودن، طراحی، فناوری پیشرفته، سازگاری با محیط‌زیست، تولید منصفانه، اصالت و نماد وضعیت مورد ارزیابی و طبقه‌بندی قرار گرفته است.

نظرسنجی از ۵۲ کشور جهان
این موسسه با استفاده از یک گروه متشکل از ۴۵۰ متخصص آمار، پایگاه داده و تحلیلگر، اطلاعات و داده‌های خود را از طریق پرسشنامه و پژوهش‌های میدانی کسب کرده و با هدف بررسی شهرت و محبوبیت کشورهای جهان در سال ۹۶ برای ۴۹ کشور و اتحادیه اروپا محاسبه شده است. در این میان از ۴۳ هزار نفر از ۵۲ کشور جهان نسبت به محصولات ۵۰ کشور مختلف نظرخواهی شده است.

ایران رتبه پنجاهم محبوبیت برچسب ساخت
ایران جزو کشورهای ارزیابی‌کننده نبوده اما جزو کشورهای ارزیابی‌شده قرار دارد. به عبارت دیگر، رتبه‌بندی جهانی شاخص «ساخت کشور» نگاه مثبت مردم را به محصولات کشورها نشان می‌دهد. امتیاز نخستین جایگاه در این رتبه‌بندی ۱۰۰ است که مربوط به آلمان می‌شود، پس از آن سوئیس با امتیاز ۹۸، اتحادیه اروپا با امتیاز ۹۲، انگلستان با امتیاز ۹۱ و سوئد با امتیاز۹۰ رتبه‌های دوم تا پنجم را به خود اختصاص داده‌اند. متاسفانه ایران در این رتبه‌بندی با امتیاز ۲۷ در رتبه پنجاهم قرار دارد. البته با وجود اینکه محبوبیت کالاهای ایرانی براساس ویژگی‌های ارزیابی‌شده در مقایسه با سایر کشورها کمتر از حد متوسط است، این نکته قابل توجه است که محدود بودن تعداد کشورهای ارزیابی‌شده از عواملی است که می‌تواند بر رتبه کشورمان موثر باشد. همچنین وجود نام ایران در بین ۵۰ کشور مورد ارزیابی گویای شناخت نسبی مصرف‌کنندگان جهان از برچسب ساخت ایران است که می‌تواند نکته‌ای مثبت برای ایران باشد.

۱۰ کشوری که «ساخت ایران» در آن بیشترین محبوبیت را دارد
برپایه این رتبه‌بندی، برچسب ساخت ایران به ترتیب در پاکستان(۴۱ درصد)، ویتنام(‌۳۵درصد)، بحرین(۳۵درصد)، چین(۳۳درصد)، هندوستان(۲۹درصد)، مالزی(۲۷درصد)، اکوادور(۲۵درصد)، مکزیک(۲۴درصد)، شیلی(۲۳درصد) و امریکا(۲۳درصد) بیشترین محبوبیت را داشته است. به عبارت دیگر، اعتبار برند ساخت ایران در این ۱۰ کشور از ۵۲ کشور دیگر بیشتر بوده است.
جایگاه ایران در ۱۰ معیار بررسی شاخص ساخت داخل جالب توجه است؛ ایران از نظر امتیاز در معیار کیفیت با امتیاز ۱۳ بیشترین امتیاز را داشته و در رتبه ۴۹ قرار دارد اما از نظر رتبه در معیار «نماد وضعیت» با کسب رتبه ۴۳ بهترین جایگاه را نسبت به سایر معیارها به خود اختصاص داده است.

فرش، زعفران و پسته؛ اعتبار ساخت ایران
در این گزارش به کالاهایی که بیشترین اعتبار را برای ساخت ایران کسب کرده‌اند نیز اشاره شده است. طراحی منحصر به فرد و نگاره‌های زیبا و کیفیت و دوام فرش ایرانی و صنایع دستی، طعم و عطر زعفران داخلی و کیفیت و تنوع پسته ایرانی، خاویار و خرما از دلایل گرایش مصرف‌کنندگان جهانی و داخلی به مصرف محصولات ایرانی است. براساس این گزارش، بسیاری از لوازم‌خانگی ایرانی از جمله لوازم گرمایشی و سرمایشی مانند کولر، بخاری و آبگرمکن‌های برقی و گازی، اجاق گاز و چرخ خیاطی، به دلیل کیفیت و دوام و خدمات پس از فروش مناسب و رعایت استانداردهای ایمنی بالا در سبد انتخاب مصرف‌کنندگان ایرانی قرار گرفته و مردم در داخل از ساخت ایران استفاده می‌کنند. علاوه‌بر این، محصولات و مصالح ساختمانی مانند انواع کاشی، سرامیک و چینی بهداشتی، سیمان و محصولات فولادی اغلب مصرف داخلی دارند.

ایرانی‌ها چه کالاهای خارجی می‌خرند؟
از سوی دیگر، در کالاهایی مانند محصولات نساجی، الکترونیکی و خودرو تمایل بیشتر مصرف‌کنندگان به خرید کالاهای خارجی است. بنابراین باید عواملی را که موجب تقویت نماد «ساخت کشور» می‌شود شناسایی کرد و در این زمینه راهکارهای عملی داد.
با ارتقای سطح تعلق خاطر مصرف‌کنندگان داخلی به نماد ساخت ایران واحدهای صنعتی و تولیدی ایرانی دارای مزیت در بازار جهانی با رغبت بیشتری به سمت دستیابی به بازارهای خارجی حرکت کرده و با سرمایه‌گذاری در سطوح مختلف تولید، محصولاتی متناسب با سلیقه مصرف‌کننده خارجی تولید و عرضه می‌کنند.
یکی شدن اعتبار و هویت ملی یک کشور با مفهوم برچسب «ساخت کشور» موجب شده تا کشورهای متقاضی ورود به بازارهای جدید و نیازمند توسعه، با اعتبار بخشی به این برچسب سعی در گشایش فضای تجاری گسترده‌تری در پیش روی تولیدکنندگان داشته باشند.

کم‌کاری دولت در معرفی ایران به دنیا
فرشید شکرخدایی، نایب‌رئیس انجمن مدیریت کیفیت ایران در گفت‌وگو با «گسترش صنعت» رتبه پایین ایران در شاخص رتبه‌بندی ساخت کشور را ضعف در نبود برند ملی عنوان کرد و گفت: از آنجا که این رتبه‌بندی از طریق نظرسنجی از مردم کشورهای مختلف انجام شده رتبه پایین ایران به دلیل ناشناخته بودن توان تولید ایران در اذهان مردم جهان است. خارجی‌ها فقط نسبت به ۳ کالای خاویار، فرش و گربه ایران ذهنیت دارند. بسیاری از مردم دنیا گمان می‌کنند ایران کشوری شبیه عربستان است و توسعه چندانی در آن اتفاق نیفتاده در صورتی که با سفر به ایران بسیار متعجب می‌شوند که ایران چه ویژگی‌های بزرگی دارد. بنابراین بخشی از این بی‌اطلاعی دنیا ناشی از کم‌کاری دولت در معرفی ایران است. اگر شبکه‌های بزرگ خارجی هم چون CNN، فاکس‌نیوز یا یورونیوز را مشاهده کنید بیشترین تبلیغات مربوط به تبلیغات کشورهاست. یورونیوز به تازگی به طور بسیار پررنگ آذربایجان را تبلیغ می‌کند. حتی در لیگ فوتبال انگستان نیز در اطراف زمین بازی تبلیغات کشور آذربایجان و عربستان دیده می‌شود.

برند اصفهان تا بهار رونمایی می‌شود
شکرخدایی با بیان اینکه فارغ از برند شرکت‌ها برند ملی نیز وجود دارد، گفت: متولی برند ملی و تبلیغات آنها دولت‌ها هستند. یک‌سری اقدامات در زمینه برند ایران به صورت آزمایشی در حال انجام است. علاوه‌بر این یکی از اقدام‌های خوبی که در زمینه برند ملی انجام شده برند اصفهان است که از بهار سال آینده در اتاق بازرگانی اصفهان رونمایی خواهد شد و ثبت ملی آن انجام شده است.
لوگوی این برند به مناقصه بین‌المللی گذاشته شده و ۲ سال برنامه‌ریزی روی آن شده است. علاوه‌بر این، برندهایی همچون لرستان، کاشان و… را نیز باید به وجود آوریم. این برندها گاه با چند کالای عمده معرفی می‌شوند. برای مثال، برند کاشان با فرش در دنیا شناخته می‌شود. خوشبختانه برندهای ملی در حال شکل‌گیری هستند.

معرفی «ساخت ایران» در گرو توسعه ارتباطات با دنیا
نایب‌رئیس انجمن مدیریت کیفیت ایران با تاکید بر اینکه برندهای ملی برای معرفی به جهان ساخته و تبلیغ می‌شوند، اظهار کرد: قبل از انقلاب در این زمینه کارهای وسیعی شده بود. جشنواره‌ها و… با هدف معرفی برند ایران برگزار می‌شد اما بعد از انقلاب این موضوع به فراموشی سپرده شده و به تازگی برنامه‌های جدی در این زمینه انجام شده است. در عرصه هنر شاهد فعالیت‌های پررنگی هستیم که حضور در جشنواره‌های خارجی و برنده شدن در اسکار می‌تواند نقش مهمی در این زمینه داشته باشد. وی معرفی برند ایران را در گرو توسعه ارتباطات با دنیا دانست و افزود: در دولت اصلاحات و اوایل دولت نهم تبلیغات مناسبی از شبکه یورونیوز برای ایران انجام می‌شد اما پس از تحریم‌ها این تبلیغات قطع شد و دوباره باید دولت وارد این عرصه شود تا ساخت ایران به دنیا معرفی شود.

محبوبیت کالاهای سنتی ایران در دنیا
شکرخدایی با تاکید بر اینکه تاکنون متولی در بحث برند وجود نداشته است، اظهار کرد: دنیا ایران را فقط با ۳ کالای فرش، خاویار و گربه ایرانی می‌شناسد. قبل از انقلاب صادرات زیادی در زمینه گربه می‌شد که بعد از انقلاب متوقف شد اما به تازگی دوباره این موضوع فعال شده است. در بحث خاویار نیز صادرات به طور جدی کاهش یافته است. وی درباره کشورهایی که ساخت ایران در آنها نسبت به سایر کشورها از محبوبیت بیشتری برخوردار است، اظهار کرد: پاکستان، ویتنام، چین، بحرین و… مصرف‌کننده کالای سنتی ایران هستند. درحال‌حاضر بیشترین صادرات به چین، صنایع‌دستی و فرش است به همین دلیل برند ساخت ایران در این کشورها شناخته‌شده‌تر است.

لزوم اجرای سند راهبردی توسعه کیفیت صادرات
شکرخدایی با تاکید بر اینکه برای توسعه برند ساخت ایران ابتدا باید در منطقه کار کنیم، گفت: در طول سال‌های گذشته آسیب‌های جدی از سوی فرصت‌طلبان به برند ایرانی وارد شده است. بازارهای آسیای میانه را به دلیل تقلب‌ها و صادرات کالاهای بی‌کیفیت از دست دادیم و ترکیه این بازار را به‌دست گرفته است. خطاهای بزرگی که در صادرات شده لطمه جدی به اعتبار برند ساخت ایران وارد کرده است و باید با نظارت و صادرات کالای باکیفیت و استاندارد این اعتبار را بازگردانیم.نایب‌رئیس انجمن مدیریت کیفیت ایران با بیان اینکه سازمان توسعه تجارت متولی ارتقای برند ایران است، گفت: نمره ساخت ایران و این رتبه حاصل عملکرد سازمان توسعه تجارت است. در طول ۵ تا ۶ سال گذشته در زمان مسئولیت قبلی آقای خسروتاج استراتژی‌های توسعه کیفیت صادرات تدوین شد. این سند تهیه و در هیات‌دولت تصویب شد اما بعد از تغییر و تحولات به فراموشی سپرده شد. اگر همان سند جامع تاکنون اجرا شده بود، اکنون وضعیت بسیار بهتری داشتیم.  وی با بیان اینکه این سند باید از بایگانی خارج شود، افزود: سند راهبردی توسعه کیفیت صادرات ۳ سال زمان برد تا تهیه شد و باید این سند برای بازگشت اعتبار برند ساخت ایران اجرایی شود.  بنا بر این گزارش، برای سوق دادن بازار به مصرف یک کالا عوامل بسیاری موثر است که از آن جمله می‌توان به استفاده از مواد اولیه مناسب، ارتقای فناوری، بهبود مستمر کیفیت، خدمات پس از فروش، نرخ مناسب، طراحی، همکاری با برندهای جهانی، رعایت استانداردهای ایمنی و… اشاره کرد. در سطح بازارهای بین‌المللی کاهش تنش‌های سیاسی به عنوان عامل بازدارنده در توسعه فعالیت‌های تجاری، ایجاد وجهه مناسب بین‌المللی، کاهش تنش در فضای منطقه‌ای و همسایگان، بهبود ارتباطات و روابط بین‌المللی، می‌تواند به بهبود نماد «ساخت کشور» کمک کند. از سوی دیگر، تبلیغات برای برند ملی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که برچسب ساخت یک کشور را به دنیا معرفی می‌کند.