نایب رئیس هیات مدیره انجمن مدیریت کیفیت ایران در گفت‌وگو با صمت تاکید کرد: تحریم نفت، بهره‌وری را رشد می‌دهد

پول که باشد نه دلسوزی می‌شود و نه جلوی بریز و بپاش‌ها گرفته. برهمین اساس است که ایران سال‌هاست با پول نفت نه تنها نتوانست به جایی برسد بلکه به مرور احساس ضعف کند.

بهره‌وری یکی از همین مولفه‌هایی است که در نبود پول نفت می‌تواند به سرعت در ایران رشد کند و بعد از ۴۰ سال صفر و منفی بودن این شاخص، به جایگاه اصلی خود برسد.
فرشید شکرخدایی نایب رئیس هیات مدیره انجمن مدیریت کیفیت ایران و طراح و پایه‌گذار جشنواره ملی بهره‌وری که از سال ۸۷ آغاز به کار کرد در گفت‌وگو با صمت تاکید کرد: بدون پول نفت و در همین تحریم‌های نفتی علیه ایران مطمئن باشید بهره‌وری هم رشد می‌کند. مشروح گفت‌وگو با او را در ادامه می‌خوانید:

تعریف شما از بهره‌وری چیست؟
بهره‌وری در سه سطح تعریف می‌شود و فقط یک تعریف ندارد.
نخست، بهره‌وری در اقتصاد کلان یعنی مجموعه ستانده‌های اقتصاد به داده‌های اقتصاد که حول ریال و دلار است و ارزش‌افزوده ایجاد شده نسبت به عوامل ایجاد ارزش محاسبه می‌شود که شامل بهره‌وری نیروی کار، سرمایه و انرژی است شاخص بهره‌وری کل عوامل نسبت ارزش‌افزوده به کل عوامل است.
تعریف دوم فرهنگی-رفتاری است: بهره‌وری در رفتار به معنای استفاده حداکثری از امکانات موجود است. به‌عنوان نمونه فرض کنید مادری دو فرزند دارد و دوچرخه فرزند ارشد را به فرزند کوچک‌تر می‌دهد اینها رفتارهای بهره‌ورانه است.
درنهایت هم تعریف بهره‌وری در بنگاه تولیدی-خدماتی است که به معنای توان ایجاد ارزش از طریق عوامل تولید اعم از انسان، سرمایه و انرژی در بنگاه است. فرض براین است که این سه عامل داده‌ها را به ستانده و مواد خام را به محصول تبدیل می‌کنند. یعنی درواقع محاسبه می‌کنند چه میزان ارزش ایجادشده و تقسیم بر این عوامل تولید در بنگاه می‌کنند.

شاخص بهره‌وری درحال‌حاضر چه مقداری است؟
از سال ۱۳۴۰تاکنون که بازه زمانی بسیار طولانی‌مدت است، شاخص بهره‌وری کل عوامل تغییر نکرده است. شاخص بهره‌وری کل عوامل به این معناست که از مجموعه عوامل سرمایه، نیروی انسان و انرژی همان‌مقدار ارزش آفرینی می‌کنیم که ۵۰ سال پیش هم تولید می‌کردیم؛ یعنی این‌همه فناوری، خرد، دانش و افزایش شعور بشر در تبدیل مواد به محصول در کشور ما در این مدت تغییر نکرده است.

دلیل این امر چیست؟
در طول این سال‌ها هرچند تولید ناخالص ما بیشتر شده است اما با افزایش جمعیت و افزایش سرمایه گزاری هم روبه‌رو بودیم و وقتی اینها را برهم تقسیم می‌کنیم نسبت به‌دست‌آمده با سال ۱۳۴۰ یکسان است. یعنی حجم زیادی سرمایه‌گذاری کردیم و جمعیت هم بیشتر شده است اما نسبت به ۵۰سال پیش که فقیرتر بودیم هر ایرانی مقداری ارزش ایجاد می‌کند که در آن زمان می‌کرد.
بر اساس آمار بانک مرکزی و مرکز آمار ایران، به‌طورکلی ما از امکانات موجود یعنی سرمایه مملکت، نیروی انسان و انرژی همان‌طور استفاده می‌کنیم که سال ۱۳۴۰ استفاده می‌کردیم و استفاده بهتری نداریم.
اگرچه در صنایع مختلف بسیاری رشد داشتند و برخی هم نزولی بوده‌اند. به‌عنوان نمونه بهره‌وری در بخش ارتباطات و مخابرات بهتر شده اما از سوی دیگر بهره‌وری در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی کاهش پیداکرده است.

برخی معتقدند که بهره‌وری در جامعه ما نهادینه نیست چون مولفه‌ای با عنوان «رقابت» برای ما به‌طور جدی تعریف‌نشده است؛ نظر شما دراین‌باره چیست؟
در شاخص بهره‌وری که در انتهای کار محاسبه می‌شود ایجادکننده بهره‌وری عواملی مانند کیفیت، رقابت، محیط کسب‌وکار و قوانین است.
اگر در سطح کلان اقتصاد بخواهیم بگوییم عارضه اصلی درزمینه نداشتن بهره‌وری چیست باید گفت حجم بسیار بالای یارانه‌های انرژی است که باعث می‌شود ما از امکانات موجود به بهترین شکل استفاده نکنیم. به‌عنوان نمونه ما ملتی هستیم که در طول تاریخ آموخته بودیم که کرسی بسازیم و هوای حتی یک اتاق را هم گرم نکنیم بلکه به شکل بهره‌ورانه عمل کنیم.
ما ملتی هستیم که آب را از زیرزمین جابه‌جا می‌کردیم که تبخیر نشود.
بنابراین مردمی هستیم که رفتار و فرهنگ بهره‌ورانه داشتیم اما از زمانی که پول نفت وارد اقتصاد شد این رفتار ما نیز تغییر کرد و پشت پنجره با لباس اندک مشغول تماشای برف زمستانی شدیم که حاکی از انرژی ارزان بود.
اگر انرژی در ایران هم گران بود ما نیز مانند بسیاری از کشورهای دنیا در زمستان با چند لباس می‌خوابیدیم. در تولید هم پیام‌های غلط اقتصاد نفتی ما را به مسیر اشتباه در انتخاب محصول یا بازار و فناوری هدایت کرده است.
درواقع وقتی ما با انرژی ارزان آلومینیوم تولید و صادر می‌کنیم درواقع انرژی را صادر کردیم نه توان تولید اقتصادی خودمان را.
در کشاورزی هم یارانه برای خرید محصول می‌دهیم. به‌عنوان نمونه گندم جهانی هزارتومان است و ما می‌گوییم ۳هزار تومان می‌خریم و چون پول نفت داریم می‌توانیم چنین کاری کنیم.
در خانوار هم نرخ آب، گاز و… یارانه‌ای است و عادت کردیم به این قیمت‌ها و رفتارمان را هم تنظیم کردیم یعنی از مصالح ساختمانی ارزان‌تری استفاده می‌کنیم که هدر رفت انرژی دارد.
پدران و مادران ما کسانی بودند که لباس فرزند بزرگ را برای فرزند کوچک نگهداری می‌کردند اما حالا دیگر فرزند کوچک راضی به این کار نمی‌شود. برای مثال فکر کنم تنها مردمی هستیم که درحال‌حاضر هرسال برای فرزندان خود کیف می‌خریم و از کیف سال قبل حتی اگر سالم باشد برای فرزندان استفاده نمی‌کنیم که به نظر من در امریکا و ژاپن هم‌چنین کاری نمی‌کنند.
فرهنگ عمومی ما از استفاده بهینه از امکانات موجود فاصله گرفته است و این مهم‌ترین مانع ما برای توسعه بهره‌وری در سطح ملی است. ایراد ما این است که هزار هزار میلیارد تومان یارانه انرژی است که دولت در سال آن را پرداخت می‌کند. در همین باره آقای فتاح وزیر وقت نیرو اعلام کرده بود: کل ارزش‌افزوده صنعت، معدن و کشاورزی از یارانه انرژی کمتر است. در مثالی باید بگویم: ما خانواده فقیری بودیم که به‌سختی کار می‌کردیم. در حیاط منزل کوزه طلا پیدا شد که همسایه پیدا کرد و ما گفتیم کوزه طلا در خانه ما پیداشده پس برای ماست. هرروز بچه‌های خانواده درخواست وجه می‌کنند و هرکدام برای خرج خودشان از این طلاها می‌خواهند. پدر هم تحت‌فشار قرار می‌گیرد و بریزوبپاش می‌کند. پسر بزرگ هم برایش مهم نیست مغازه‌ای را که با طلاها خریده است، پایان سال سود می‌کند یا خیر. ما نیز همین کار را کردیم و پول نفت وارد اقتصاد شد و در درآمدها آن را ثبت کردیم. شرکت ملی نفت ایران که در زمان مصدق به‌عنوان شرکتی برای ملت ایران معرفی شد را دولتی کردیم که در اساسنامه‌اش هم آمده است شرکت ملی نفت متعلق به دولت جمهوری اسلامی ایران است. قرار بود پول نفت اول به حساب صندوق ملی ایران وارد شود و اگر دولت زمانی نیاز پیدا کرد از آن وام بگیرد. اما درحال‌حاضر کل آن را به دولت دادیم و گفتیم مقدار مشخصی را هم به صندوق توسعه ملی واریز کنید. در نتیجه رفتارهایمان تغییر کرد. ام‌الفساد این است که پول باید در حساب ملی واریز می‌شد اما این‌گونه نشد. مصارف مختلف امروزه مردم ما ناشی از پول نفت است و کاش به‌قدری این موضوع شفاف بود که مردم هم لذت آن را می‌بردند و می‌گفتند پول نفت در سفره‌مان است.
اما متأسفانه در طول زمان تکرار یک مورد تبدیل به عادت شد؛ بنابراین مردم اصلا خوشحال نیستند درحالی‌که در سال هزار هزار میلیارد تومان رفاه تزریق می‌شود.
پدر خانواده هم هرروز سکه‌ها را می‌فروشد و به بچه‌ها می‌دهد اما هر فرزندی به سمت خلاف رفته است چراکه اگر یک خانواده به چنین پولی برسد و پدر خانواده هم اهل نباشد، از این خانواده هیچ خروجی مثبتی نمی‌توان انتظار داشت.
درحال‌حاضر فصل بودجه‌ریزی است و دعوا بر سر این است که در خانواده هرکسی سهم خود را کنار بگذارد.
۹۰درصد بودجه کشور صرف بودجه جاری می‌شود که حقوق و دستمزد ۵ میلیون نفر کارمند دولت می‌شود؛ بنابراین به دلیل اینکه دولت بزرگ شده، همه نفت را می‌فروشیم و هم مالیات از مردم می‌گیریم تا به حقوق‌بگیران دولتی بدهیم.

تحریم نفت چه تأثیری بر این وضعیت خواهد گذاشت؟
عدو شود سبب خیر، چراکه با ادامه تحریم نفت ایران مطمئن باشید بهره‌وری رشد خواهد کرد. امیدوارم تحریم باشیم که به‌شدت به فکر استفاده بهتر از امکانات موجود بیفتیم. اگر واقعا دولت بودجه نداشته باشد، دیگر هر طور بخواهد نمی‌تواند آسفالت در خیابان‌ها بریزد بلکه طوری می‌ریزد که آسیب نبیند. شهرداری که پول نداشته باشد جدول پیاده‌روها را به‌گونه‌ای می‌سازد که چندین سال عمر مفید داشته باشد. درواقع عملکردی مانند بخش خصوصی که از منابع خود استفاده بهینه می‌کند.
برخی می‌گویند دولت باید کوچک شود؛ اما تا وقتی که پول داریم دولت بزرگ می‌ماند. وقتی دولت پول نداشته باشد و ۳ماه حقوق ندهد؛ بسیاری از کارمندان دولت استعفا می‌دهند. اینها اتفاقات خیری است که امیدواریم رخ دهد.

پیشنهاد شما برای اصلاح اقتصادی کشور چیست؟
حتی اگر محدودیت‌های فروش نفت هم لغو شد هرچه نفت فروختیم را به حساب ذخیره ارزی واریز کنیم و به منوال دوران بدون وابستگی به نفت پیش برویم. امریکا اگر لحظه‌ای احساس کند که اقتصاد کشور را بدون نفت اداره می‌کنیم، مطمئن باشید که تحریم‌ها را برمی‌دارد.
دلیل اینکه تحریم‌های این‌چنینی هم مکررا وضع و لغو می‌شود این است که اعتیاد به نفت را از دست ندهیم چراکه ما مانند معتادی هستیم که بی‌خاصیت و بی‌بهره‌ور شده‌ایم.
اعتیاد هم شامل دولت و ملت است نه اینکه فقط دولت گرفتار آن باشد. لباسی که تن ماست با پول نفت است. من و شما به‌احتمال‌زیاد چندین و چند دست انواع لباس‌ها را در کمد خود داریم اما عمدتا مردم کشورهای دیگر اینگونه نیستند و با چند دست لباس محدود زندگی می‌کردند چرا که پول نفت ندارند که آن را بریز و بپاش کنند.
درحال‌حاضر صنعت ما با ۳۰درصد ظرفیت کار می‌کند و ۱۲درصد تولید ناخالص ملی از صنعت است که اگر ظرفیت همین صنایع خودمان را به ۸۰درصد برسانیم به اندازه دو برابر پول نفت ارزش‌افزوده ایجاد می‌کنیم.
پتروشیمی همین حالا با ۶۰درصد ظرفیت در حال فعالیت بوده و متأسفانه ۴۰درصد از سوله‌های کشور خالی است.
استفاده بهتر از امکانات موجود یعنی این بخش‌های را فعال کنیم که باعث تحرک بیشتر در اقتصاد خواهد شد. به نظر می‌رسد اگر با چنین روندی پیش برویم و بدون نفت به رشد اقتصادی برسیم مذاکره صورت می‌گیرد و تحریم‌ها لغو می‌شود که بد هم نیست اما ای‌کاش در آن زمان دوباره به نفت‌مان معتاد نشویم و درآمدهای آن به حساب ذخیره ارزی واریز شود و برای توسعه کشور به‌صورت وام در اختیار بخش خصوصی قرار بگیرد.

شما طراح و پایه‌گذار جشنواره ملی بهره‌وری هم هستید، این جشنواره در ۱۰دوره گذشته چه دستاوردی داشته است؟
جشنواره ملی بهره‌وری هرسال بهره‌وری شرکت‌ها، بانک‌ها و بیمه را به‌صورت رایگان محاسبه می‌کند که به‌طورکلی تاکنون ۵هزار و ۵۰۰شرکت موردمحاسبه قرار گرفتند.
بعد از مدتی شرکت‌های این درخواست را داشتند که دلیل بهره‌وری بالای شرکت‌های برتر هم عنوان شود که در ۸ سال گذشته از شرکت‌های منتخب می‌خواهیم ۳پروژه اصلی که باعث ارتقای بهره‌وری‌شان شده را در قالب فرمتی به ما ارائه کنند که بهترین تجربه موفق هم انتخاب خواهد شد.
این تجارب را هم از طریق داوری آنلاین که ۶۵۰۰ نفر هستند به سمع و نظر فعالان اقتصادی می‌رسانیم. همچنین مسابقه بهینه کاوی و الگوبرداری از دیگران را تعریف کردیم.
دو مسابقه هم از سه سال پیش اضافه‌شده است که پایه منابع انسانی دارد و درواقع رضایت کارکنان را در پلتفرم آنلاین با نرخ ارزان یعنی یک‌میلیون تومان محاسبه می‌کنیم. همچنین به دلیل اینکه توان اجرایی در کشور پایین است، بهترین توان اجرایی را هم محاسبه می‌کنیم.
جشنواره ملی بهره‌وری، کاملا ملی و متعلق به مردم است و هیچ بودجه دولتی ندارد و با حمایت مالی شرکت‌ها اداره می‌شود که معمولاحامیان جشنواره نمی‌توانند در مسابقه‌ها شرکت کنند. ما به‌عنوان بخش خصوصی و راهبر این موضوع، ادعا داریم که شمعی در تاریکی افروخته‌ایم و امیدواریم که شمع‌های دیگری هم روشن شوند. ضمن اینکه ما تلاش می‌کنیم که این شمع خاموش نشود چراکه با این شمع تاریکی شب بهره‌وری روشن نخواهد شد اما به‌هرحال داشتن کورسوی امید بهتر از هیچ است. ما به‌اندازه این شمعی که روشن کردیم خوشحالیم و امیدواریم نورافکن‌های دولت هم روشن شود.

https://www.smtnews.ir/trade/40647-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D9%86%D9%81%D8%AA%D8%8C-%D8%A8%D9%87%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D8%B1%D8%B4%D8%AF-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%D9%87%D8%AF.html